تاریخ آبستن پیش‌آمدهای گوناگونی بوده که برخی تا امروز به یاد مانده، برخی در صفحات تاریخ ثبت شده و یک دسته از وقایع به فراموشی سپرده شده
برای اینکه رویدادی در تاریخ به یادگار بماند باید ویژگی‌هایی را دارا باشد. اهمیت رویداد، نگارش توسط مورخانِ نامی و همت‌گماری مردم به یادسپاری تاریخ، از عوامل کارآمد در به یاد ماندن رویداد است
اگر رویدادی همۀ ویژگی‌های یاد شده را دارا باشد، می‌توان گفت که جاودانه شده و جدای از ارزش خود رویداد، فرهنگی پیرامون خودش ساخته است که هزاران هزار نفر را به خود جذب می‌کند و جامعه را به جنب و جوش می‌آورد
اربعین حسینی که یادآور آمدن خانوادۀ در بندِ پیامبر خدا به کربلا است، از همین دسته رویدادهاست که حتی مورخان نامی، در شرقی‌ترین مرزهای حکومت مسلمانان در گزارش‌های تاریخی خود، راجع به این رویداد سخن گفته‌اند
ابوریحان بیرونی، دانشمند، جامعه‌شناس، منجم و تاریخ‌نگار نامی متولد ۳۶۲ [۱]هجری است که تاریخ‌نگار نامورِ جهان، ابوالفضل بیهقی در ستایش او و کتابش چنین می‌نویسد:
«کتابی دیدم به خطِّ استاد ابوریحان و او مردی بود در ادب و فضل و هندسه و فلسفه که در عصر او چنو دیگری نبود و به گزاف چیزی ننوشتی» [۲]
بیرونی در دو کتاب التَّفهیم لِأَوائلِ صناعه التَّنجیم و آثار اَلْباقِیه عَنِ اَلْقُرُونِ اَلْخَالِیه که از نامورترین کتاب‌های روزگاران گذشته است، از عاشورا و اربعین حسینی یاد می‌کند. در التفهیم هنگامی که ماه‌های حرام را بیان می‌کند می‌گوید:
«اما اندر محرمْ نامِ دهمْ روزْ عاشوراست … و آنگاه کشتن حسین‌بن‌علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام اندر عاشورا به اتفاق افتاد تا ماتم شد شیعیان را. و به بغداد پیدا کنند سوگواری و گریستن و زاری چنان‌که معروف است»[۳]
در آثار الباقیه پس از آوردن مفصل پیش‌آمدهای روز عاشورا و بیان این مورد که تمام مسلمانان جز بنی‌امیه، عاشورا را روز سوگ می‌دانستند؛ اتفاقات بعد از روز عاشورا را بیان می‌دارد
سپس بیرونی گزارش می‌کند که در اول ماه صفر سرِ مبارکِ امام را نزد یزید آوردند و او آشکارا کفر خود را بیان می‌کرد. سپس در گزارش روز بیستم صفر مواردی می‌آورد که پیشینۀ هزارسالۀ زیارت اربعین را تائید می‌کند:
«و در روز بیستمِ آن، سرِ حسین را به بدنش ملحق کردند و در همان‌جا دفن نمودند و زیارت اربعین راجع به این روز است و بدین سبب این زیارت را اربعین گویند که چهل نفر از اهل‌بیت او پس از مراجعت از شام قبرش را زیارت کردند» [۴]
منابع:
۱.دانشنامۀ جهان اسلام
۲.تاریخ بیهقی، مجلد دهم
۳.التفهیم، ۲۵۱ و ۲۵۲
۴.آثارالباقیه، ۳۳۰ و ۳۳۱ عربی؛ ۵۲۶-۵۲۸ ترجمه فارسی
