یکی از ابتدایی‌ترین و مشهورترین ترورهای بیولوژیک تاریخ بشر، روشی بود که سینوهه، پزشک مخصوص فرعون، حدود ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، برای کشتن رهبر هیتی‌ها به کار برد:
استفاده از شربتی زهرآلود!
این سبک آدم‌کشی بعدها به شکل جدی‌تری برای حذف خاموش مخالفان سیاسی، مذهبی و علمی مورد استفاده قرار گرفت.
و حتی در دوره هایی از تاریخ، رویه‌ای ناجوانمردانه برای قتل‌عام‌های عمومی گردید.
امروزه، مرموز و وحشتناک بودن این عملیات‌ها بسیاری از دانشمندان را به تجزیه و تحلیل این سبک پرونده‌ها سوق می‌دهد.
فصلنامۀ رسمی آکادمی علوم پزشکی انگلیس BAFS مشهور به مدیسن سانس اند لو، مجلۀ برجستۀ علمی پژوهشی در حوزۀ پزشکی قانونی، اقدام به بررسی یکی از دردناک‌ترین ترورهای بیولوژیکی در دل تاریخ کرده است.
نویسندگان این مقاله از مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف ایالات متحدۀ آمریکا سعی کرده‌اند در این نوشتار به نحوۀ ترور نوۀ پیامبر اسلام، امام حسن بن علی(ع) بپردازند.
قتلی که در سال‌های بعد از مرگ حضرت محمد(ص) با هدف حذف خاندان ایشان رقم خورد.
تیم نگارنده هدف این تحقیق را چنین بیان می‌کند: بررسی قانونی و عوامل یک مرگ مرموز از طریق حقایق کانی‌شناسی، پزشکی و شیمیایی بر پایۀ گفته‌های شاهدان عینی از مسمومیت امام دوم شیعیان.
در ابتدای این مقاله برای توضیح شرایط سیاسی اجتماعی دوران بعد از شهادت امام علی(ع) آمده است که:
امام حسن(ع) با دشمن خود، معاویه بن ابی‌سفیان که در سال ۶۶۰ در اورشلیم به عنوان خلیفه معرفی شده بود، مواجه گشت. حسن در همان سال از خلافت کناره گیری کرد و این‌گونه استدلال نمود:
«من صلاح دانسته‌ام که با او صلح برقرار کنم و از او عهد وفاداری گرفتم؛ زیرا من هر چه را که باعث حفظ خون شود، از هر آن چیزی که باعث ریختن خون شود بهتر می‌دانم».
البته این مهم است که در جنگ بین امام حسن و معاویه پیروزی از آنِ امام حسن بود اما
به گفتۀ رسول جعفریان استاد تاریخ دانشگاه تهران، دلایلی از جمله: سستی مردم و فرماندهان امام، شرایط زمانه و حفظ شیعیان سبب شد تا امام‌مجتبی صلح را بپذیرد.
با این وجود، معاویه اقدام به قتل ایشان کرد.
ویلفرد مادلونگ، استاد دانشگاه آکسفورد، در مصاحبۀ تصویری خود با فطرس مدیا در سال ۲۰۱۸ با عنوان خلافت، در موضوع نحوۀ شهادت امام حسن(ع) می‌گوید:
«مسألۀ جانشینی معاویه و تلاش‌های او برای ولایت عهدی یزید، روایات مسموم شدن امام حسن(ع) به تحریک معاویه و به دست جعده، همسر امام را تایید می کند.»
محققان این پروندۀ علمی بعد از ۱۴۰۰ سال، با در دسترس نبودن اطلاعات کالبد شکافی، اسناد تاریخی مورد تأیید دو جریان اسلام شیعی و سنی را تنها شواهد موجود برای بررسی نحوۀ شهادت امام حسن(ع) می‌دانند.
حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک مى‌نویسد: حسن بن على بارها مسموم شد، هر دفعه از مرگ نجات پیدا می‌کرد؛ ولی در آخرین دفعه کبد او متلاشى شد و وفات یافت.
اما آیا در تاریخ گزارش‌هایی وجود دارد که در آن سم به صورت کیفی توصیف شده باشد؟
طبرى در دلائل الامامه دربارۀ جنس سمی که به امام حسن(ع) داده شده چنین می‌نویسد: «براده‌های طلا برای نوشیدن به او داده شد».
در بخش ابتدایی مقاله، با توجه به این روایت به این نکته پرداخته شده که از نظر سم‌شناسی عنصر طلا نسبتاً خنثی است و نمی‌تواند عامل مرگ باشد.
ولی اگر مادۀ سمی شبیه طلا باشد، شناختن منبع جغرافیایی سم برای بررسی دقیق‌تر می تواند مفید واقع شود.
یک گزارش خاص از سالم بن ابی الجعد در کتاب احتجاجِ طبرسی، بیان می‌کند که معاویه به امپراطور بیزانس نامه نوشت و از او یک سم مهلک درخواست کرد. امپراطور با گذاشتن شروطی سم مذکور را برایش ارسال نمود.
بنابراین، سم مورد استفاده برای شهادت امام حسن(ع) از جغرافیای روم شرقی است.
سرزمین اصلی امپراطوری بیزانس در آن سال‌ها، همان ترکیه امروزی است.
ما برای گره‌گشایی این مهم، به همان منطقه سفر کرده‌ایم.
اینجا ازمیر در غرب ترکیه است. یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی این منطقه جیوه است که از ۵۰۰ سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می‌گرفته.
این عنصر هیچ عملکرد بیولوژیکی شناخته شده‌ای ندارد؛ اما دارای سابقه‌ای طولانی در زمینۀ اثرات مسموم کننده می‌باشد.
به عنوان مثال کلراید جیوه که احتمالاً اولین ساختۀ کیمیاگران عرب در قرون وسطی بوده به عنوان یک سم خشونت‌آمیز جدی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
سؤال دیگر اینجاست: آیا معادن جیوۀ قابل مصرف به‌عنوان سم، در غرب ترکیه، حاوی جیوه‌ای است که شبیه طلاست؟
جواب بسیار حیرت انگیز است:
ارزیابی‌های زیست‌محیطی صورت گرفته به دست زیست‌شناسان و شیمی‌دانان این گروه پژوهشی در این مناطق معدنی نشان می‌دهد که جیوۀ سفید به شکل بسیار عجیبی در این منطقه به شکل یک پوستۀ زرد طلایی ظاهر می‌شود.
پس اینک با اثبات شباهت جیوه با براده‌های طلا، می‌توان نوع سم فرستاده شده از طرف امپراطور، برای شهادت امام حسن مجتبی(ع) را حدس زد.
اما گواه دیگرِ زهر استفاده شد برای این جنایت، برخی از علائم بالینی امام(ع) است که در روایات شهادت توصیف شده:
«سبز رنگ شدن پوست و استفراغ خون»
اینها نشانه‌هایی هستند که می‌توانند در اثر بلع جیوۀ سفید و مسمومیت با آن ایجاد شوند.
سبزرنگ شدن پوست امام حسن(ع) می تواند بر اثر آسیب‌دیدگی کلیه‌ها ناشی از مسمومیت با جیوۀ سفید باشد.
این ماده روی کلیه‌ها عمل می‌کند و باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود.
همچنین اثرات خورندۀ جیوه بر دستگاه گوارش باعث آسیب و سوزش مری می‌شود و ظاهراً خون منعقد شده از دهان بیرون می‌آید. این همان چیزی است که در روایات تاریخی ذکر شده که «امام جگرش را استفراغ کرده است».
این مقاله در آخر به این نتیجه می‌رسد:
حقایق معدن‌شناسی، علوم پزشکی و شیمیایی این فرضیه را تأیید می‌کنند که شهادت امام حسن(ع) در اثر مسمومیت با جیوه کلراید بوده؛ بنابراین نظریۀ پزشکی قانونی مطابق با وضعیت تاریخی است که در اسناد اسلامی منعکس شده است که امام حسن(ع) توسط جعده به تحریک خلیفه و با مشارکت امپراطور بیزانس مسموم گردیده است.
اما، بعدها این شکلِ از ترور برای حذف خاندان پیامبر بارها مورد استفاده قرار گرفت.
