اَسلم دیلمی قزوینی تنها شهید ایرانی حاضر در واقعهٔ کربلا بوده است
مهین حکم‌آبادی
نویسنده و پژوهشگر
۵ مهر ۱۴۰۲
اسلم تنها شهید عجم از یاران امام حسین علیه‌السلام است که در روز عاشورا حضوری جانانه داشته است
وی شاعری با ذوق بوده که رجز منتصب به او بسیار و تاثیرگذار است
این شاعر فارسی_ترکی زبان بنا به اسناد موجود از حوالی دیلم قزوین است این‌که چگونه پای اسلم‌بن‌دیلمی قزوینی به کربلا باز شده و چگونه در واقعهٔ خون‌بار کربلا حضور داشته است، سؤالی است که احتمالاً در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد. پس از فتح ایران به‌وسیلهٔ سپاه اسلام در سال‌های ۲۵ الی ۳۰ هجری‌قمری، بسیاری از مردان ایرانی که در جنگ با اعراب حضور داشتند به اسارت گرفته شده و به مقر یا پادگانی که بعدها تبدیل به کوفه شد، انتقال داده شدند. در واقع در آن‌زمان شهر کوفه پادگانی بوده که با هدف نزدیکی به خط مرزی ایران تشکیل شده بود و به مرور زمان اطراف آن خانه‌هایی ایجاد شد و این مکان تبدیل به شهری شد که امروز ما از آن تحت عنوان کوفه یاد می‌کنیم سپاه اسلام پس از جنگ، اسرای ایرانی را به پادگان کوفه منتقل کردند و بعدها در آن‌جا این اسرا به‌عنوان برده و غلام فروخته شدند. البته در منابع تاریخی چیزی در دسترس نیست تا مشخص کند که اسلم دیلمی قزوینی در کوفه یا مدینه خریداری شده باشد، اما قاعدتاً اسلم از جمله اسرایی بوده که پس از اسارت به سرزمین‌های عراق امروزی یا عربستان منتقل شده و بعدها به‌عنوان برده فروخته شده است. آیت‌الله عبدالله مامقانی از دانشمندان بزرگ علم رجال در شیعه، در مورد اسلم دیلمی قزوینی می‌گوید که امام‌حسین(ع) پس از شهادت امام‌حسن(ع)، این غلام را خریداری کرده و به فرزند خود، علی‌بن‌الحسین(ع)، بخشید [۱]
برخی منابع نیز ذکر می‌کنند که اسلم توسط امام‌حسین(ع) خریداری و آزاد شد و این غلام علی‌رغم این‌که آزاد شده بود بنا بر ارادت و خواست خود در کنار ایشان می‌ماند
مجلسی در یادداشت‌هایش می‌نویسد او تنها کسی است که پس از علی‌اکبر علیه‌السلام امام حسین سرش را به بالین می‌گیرد [۲]
به گفتهٔ پژوهشگران رجز وی از تاثیرگذارترین رجز خوانی‌های روز عاشوراست [۳]
این فرد که از او تحت نام‌های اسلم دیلمی قزوینی، اسلم‌بن‌عمر ترکی، اسلم‌بن‌عمر ترکی قزوینی، اسلم‌بن‌عمر دیلمی قزوینی و اسامی مشابه یاد می‌شود، در منابع متعددی این اسم یا اسامی مشابه یا نام‌هایی که دلالت بر ایرانی بودن این فرد دارد، ذکر شده است [۴]
از جملهٔ این منابع می‌توان به المناقب، لسان‌العرب، اعیان‌الشیعه، ذخیره‌الدارین فیما یتعلق بمصائب‌الحسین(ع)، ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، وسیله‌الدارین فی انصار الحسین(َع)، الحدایق‌الوردیه، ناسخ التواریخ، تنقیح‌المقال، بحارالانوار، نفس‌المهموم و منتهی‌الامال اشاره کرد
عبدالحسین شهیدی قزوینی، قرآن‌پژوه و پژوهشگر دایره‌المعارف تشیع، از پژوهشگران برجسته‌ای است که در جلد دوم کتاب دایره‌المعارف شیعه که در سال ۸۳ منتشر شد، در ذکر اسامی واقعهٔ کربلا صریحاً از اسلم دیلمی قزوینی به‌عنوان شهید روز عاشورا ذکر می‌کند. این فرد که ما بر اساس منابع متعدد وی را ایرانی و مشخصاً متعلق به منطقهٔ دیلم قزوین می‌دانیم، جزو کاتبان امام‌حسین(ع) بوده است. به این معنا اسلم‌بن‌دیلم قزوینی مواردی را که امام‌حسین(ع) مدنظر داشته تا در نامه‌های خود بنویسد و نکاتی را که قصد داشته ثبت و ضبط کند، برای ایشان می‌نوشته است [۵]
اسلم به ۳ زبان فارسی، عربی و ترکی مسلط بوده است.
پانویس:
۱.مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۹، ص۳۲۶.
جمعی ازنویسندگان، ذخیره الدارین، ص۴۷۰.
۲.سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السّلام)، تحقیق محمد جعفر الطبسی، ص۹۶، مرکز الدرسات الاسلامیه لممثلی الولی الفقیه فی حرس الثوره الاسلامیه، چاپ اول.
۳.سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه‌السلام، ص۹۵-۹۶.
۴.حسینی جلالی، محمدرضا، تسَمیه مَنْ قتل مع الحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۲۸.
۵.سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه‌السلام، ص۹۵-۹۶.
